Het geoFluxus manifesto

10 PRINCIPES TEGEN EEN LINEAIRE ECONOMIE

1

Verandering in afvalproductie in Nederland sinds 2016

Change in waste production in the Netherlands since 2016

Bron: analyse van nationale afvalgegevens, geoFluxus, 2020

Een circulaire economie is onvoldoende om menselijk welzijn binnen de planetaire grenzen te bereiken

De menselijke bevolking heeft al verschillende vitale grenzen overschreden die zorgen voor een evenwichtig samenleven op deze planeet, zoals klimaatverandering, verlies van biodiversiteit en stikstofvervuiling. Zolang economische groei nauw gekoppeld is aan het gebruik van materiële hulpbronnen, zal een toename van het circulaire gebruik van hulpbronnen nooit aan onze behoeften kunnen voldoen.

In Nederland was er in 2018 een aanzienlijke kloof tussen de vraag naar hulpbronnen en de hoeveelheid hulpbronnen die als afval werd weggegooid. Wat betekent dat zelfs als al het afval zou worden hergebruikt, het slechts aan 25% van de vraag van het jaar zou kunnen voldoen, waardoor een gat van 75% van 185 miljoen ton zou overblijven.

In plaats van ons te richten op circulaire praktijken, moeten we het resterende lineaire deel van de economie in de gaten houden, omdat dit gedefinieerder, betrouwbaarder en nauwkeuriger is. Door ons te richten op wat kan worden verbeterd, kunnen we tegelijkertijd de tekortkomingen van zowel de lineaire als de circulaire economie aanpakken, waardoor we het probleem bij de wortel kunnen aanpakken.

geoFluxus' aanpak

Alle verwezenlijkingen staan in verhouding tot hun bijdrage aan de overgang

Elke kleine stap naar een duurzame economie telt, maar het is tijd om grotere stappen te zetten. In 2016 beloofde Nederland 50% circulair te worden in 2030. Ondanks alle inspanningen, geld en tijd die zijn besteed, is het grondstoffenverbruik in hetzelfde tempo blijven stijgen.

Het is niet zo dat die inspanningen tot geen verandering hebben geleid; de verandering is gewoon niet groot genoeg om zichtbaar te zijn. Een systemische verandering - zoals een circulaire economie (of verder) - vereist investeringen in veranderingen met de grootste impact en de grootste inertiekracht om de kleine veranderingen mee te nemen. Het actiepotentieel voor het bereiken van de grootste impact kan alleen worden vastgesteld door rekening te houden met het geheel van het systeem. Door het gebruik van alle middelenstromen te volgen, kan de relatieve bijdrage van de inspanningen aan het totaal worden berekend.

geoFluxus' aanpak

2

Amsterdamse afvalproductie naar afvalbron, 2018

Principle 2

Bron: Amsterdam Circulaire Monitor, Gemeente Amsterdam, 2020

3

Procentuele verdeling van toegepaste afvalverwerkingsmethoden in Nederland, 2019

Bron: analyse van nationale afvalgegevens, geoFluxus, 2020

Vragen kunnen niet worden beantwoord door gegevens, zoekopdrachten wel

Tegenwoordig beschikken we over meer gegevens, statistische methoden, instrumenten en rekenkracht dan ooit tevoren. En toch leidt gegevensanalyse vaak tot statistisch onbeduidende bevindingen, tegenstrijdige conclusies en dubieuze ontdekkingen. Degenen die de vragen formuleren zijn vaak niet degenen die ze beantwoorden. Omgekeerd hoeven degenen die de vragen beantwoorden er niet naar te handelen. Dit kan ruimte scheppen voor miscommunicatie, wat leidt tot onbevredigende conclusies. In veel gevallen is de miscommunicatie terug te voeren op het vertaalproces van een op mensen gebaseerde vraag naar een op computers gebaseerde vraag, en omgekeerd.

Met andere woorden, alleen tot in het kleinste detail geformuleerde vragen - en dus zoekopdrachten - kunnen door gegevens worden beantwoord. Hetzelfde geldt omgekeerd - elk antwoord is alleen waar voor de overeenkomstige parameters.

geoFluxus' aanpak

Nummers hebben geen betekenis, daar voorzien wij ze van

Alle op gegevens gebaseerde antwoorden krijgen betekenis door ze in een ruimere interpretatiecontext te plaatsen. Uiteraard kan elk cijfer op meerdere manieren worden geïnterpreteerd. Voordat deze interpretatie wordt gevalideerd, is het echter slechts een veronderstelling. Als een verkeerde veronderstelling blijft bestaan, dreigt zij een axioma te worden, hetgeen moet worden vermeden.

Duidelijkheid in getallen vereist duidelijke communicatie over wat elk getal inhoudt, wat het zou kunnen betekenen en wat het niet zou moeten betekenen. Hoewel data queries ons nauwkeurige getallen kunnen verschaffen, helpen zij ons niet tenzij wij in staat zijn er een juiste betekenis aan te geven.

geoFluxus' aanpak

4

Beslisboom voor het algoritme voor afvalclassificatie volgens welke 19,6% van het afval in de Metropoolregio Amsterdam direct herbruikbaar is, 2018

Bron: Amsterdam Circulaire Monitor, Gemeente Amsterdam, 2020

5

Woordenwolk gegenereerd op basis van de vrije tekstvelden in de Nederlandse nationale afvalrapporten

Bron: analyse van nationale afvalgegevens, geoFluxus, 2020

Er is genoeg data beschikbaar

Data is niet alleen digitale stukjes informatie die in tabellen zijn gerangschikt, maar ook niet-digitale soorten data, zoals facturen en notities. Vaak worden deze gegevens al verwerkt tot waardevolle informatie via gedecentraliseerde, informele en niet-digitale netwerken. Wanneer mensen zeggen dat er niet genoeg gegevens zijn, bedoelen ze vaak te zeggen: "Er zijn niet genoeg gecentraliseerde, uniforme, digitale gegevens beschikbaar voor mij of mijn organisatie". In wezen is dit een kwestie van gegevensvertaling en -logistiek, niet van gegevenscreatie.

Daarom is "niet genoeg gegevens" geen geldig excuus om niets te doen. De huidige uitdaging is niet het produceren van meer gegevens, maar het verzamelen en hergebruiken van de gegevens die er al zijn.

geoFluxus' aanpak

Er is geen "one size fits all" duurzame economie

Hoe aantrekkelijk het ook klinkt om een universeel recept te hebben dat naar een duurzame economie leidt, in werkelijkheid hebben we recepten van uiteenlopende complexiteit nodig. Net zoals er geen universeel elixer bestaat om alle menselijke ziekten te genezen, zal elk initiatief voor een circulaire economie moeten worden toegesneden op zijn context. Elke strategie zal sommige stromen, materialen en bedrijven kunnen beïnvloeden en voor andere volledig ineffectief zijn, terwijl ze mogelijk ongewenste neveneffecten kan veroorzaken.

In plaats van (of naast) te proberen generieke beginselen voor een duurzame economie vast te stellen, moeten we alle verschillende aspecten ervan zorgvuldig analyseren en de verwachte effecten zo gedetailleerd mogelijk beschrijven. We moeten het onderzoek naar het wereldmetabolisme even serieus nemen als het medisch onderzoek.

geoFluxus' aanpak

6

7

Grondstofverdeling volgens de parameters van circulariteit / potentieel om te worden vernieuwd of hergebruikt, op basis van de nationale afvalgegevens in Nederland, 2019

Bron: Sileryte, R., Wandl, A., & van Timmeren, A. (2022). De verantwoordelijkheid van afvalproductie: Vergelijking Europese verordening afvalstoffenstatistieken en Nederlands Nationaal Afvalstoffenregister. Afvalbeheer, 151, 171-180. https://doi.org/10.1016/j.wasman.2022.07.022

Lineair is niet het tegenovergestelde van circulair

Het antwoord op de vraag "hoe circulair is onze economie?" impliceert dat de gehele economie op de een of andere manier kan worden verdeeld in twee niet-overlappende delen - lineair en circulair. Deze twee termen zijn echter niet elkaars tegenpolen, maar slechts twee zijden van dezelfde medaille. Elke middelenstroom is tegelijkertijd circulair en lineair, afhankelijk van de grenzen van ons perspectief. Elke afzonderlijke hulpbron moet op een bepaald moment zijn gewonnen, ook al is dat al gebeurd voordat we ons zorgen maakten over de circulaire economie. Evenzo zal elke afzonderlijke hulpbron op een bepaald moment weer in het milieu terechtkomen, ook al is dat in kleine hoeveelheden over een lange periode.

In plaats van producten, stromen, bedrijven en economieën blindelings te scheiden in lineair en circulair, is het belangrijker ze labels te geven die uitleggen hoe ze wel en niet bijdragen tot een duurzamere economie.

geoFluxus' aanpak

Als een cirkel niet rond is, is het geen cirkel.

Te vaak worden beweringen gedaan over "circulaire" producten en diensten zonder voldoende context en validatie te bieden. Het is te rechtlijnig om aan te nemen dat lokaal hergebruik van ingevoerde kritieke hulpbronnen zoals ijzer, fosfor, goud, enz. "circulair" kan worden genoemd omdat ze niet teruggaan naar hun oorsprong. In de mondiale context van het grondstoffenverbruik is een langere levensduur niet circulair, is lokaal hergebruik van mondiale hulpbronnen niet circulair en is recycling niet circulair.

Circulair grondstoffengebruik kan alleen worden gedefinieerd binnen een specifieke tijd- en ruimtecontext. Het is van cruciaal belang specifiek te zijn over de feitelijke omstandigheden waarin circulaire beweringen worden gedaan. Het is tijd om te stoppen met het aanprijzen van pseudocirkels.

geoFluxus' aanpak

8

Wereldwijd bereik van de in Nederland geïmporteerde secundaire materialen in 2019

Bron: analyse van nationale afvalgegevens, geoFluxus, 2020

9

Kennis over hulpbronnenstromen is zo open als mogelijk, maar zo gesloten als nodig.

Particuliere organisaties en bedrijven kunnen goede redenen hebben om bepaalde gegevens uit concurrentieoverwegingen privé te houden. Overheidsinstellingen dienen echter, net als onderzoeksinstellingen, het publiek. Als het gaat om de kennis van middelenstromen, worden de beschikbare gegevens en de methoden om deze te verzamelen vaak onbedoeld, of soms opzettelijk, geheim gehouden. Een dergelijke praktijk kan leiden tot veel dubbel werk, onopgemerkte fouten en wantrouwen tussen de organisaties. Aangezien de negatieve effecten doorgaans worden aangepakt met (potentieel beperkte) overheidsmiddelen, dragen overheidsinstellingen de verantwoordelijkheid om efficiënt te zijn en verstandig te besteden.

Daarom moeten alle cijfers en statistieken die door (of voor) de overheidsorganisaties worden gepubliceerd, worden gestaafd door de ruwe gegevens en open-source berekeningsmethoden. Dit schept vertrouwen tussen de instellingen en legt de basis voor de sharing economy.

geoFluxus' aanpak

Het is tijd om de silo's af te breken

Het metabolisme van onze samenleving is wereldwijd. Het wereldwijde verbruik van hulpbronnen en de gevolgen ervan overschrijden geografische, juridische en disciplinaire grenzen. Hulpbronnen volgen economische routes, die geografisch gezien misschien niet de dichtstbijzijnde of de meest duurzame zijn. Om de patronen van de hulpbronnenstromen te veranderen, moet daarom rekening worden gehouden met de hele toeleveringsketen, inclusief de directe en indirecte effecten ervan binnen en buiten de lokale grenzen. Grensoverschrijdende problemen vereisen een grensoverschrijdende aanpak.

Het is tijd om uit onze eigen schoenen te stappen en ons te realiseren hoe de overgang naar een duurzamer grondstoffenbeheer zich verhoudt tot de transities die plaatsvinden op het gebied van energie, klimaatadaptatie, massamigratie en digitale transformatie.

geoFluxus' aanpak

10

Jaarlijkse koolstofdioxide-uitstoot op het wegennet veroorzaakt door afvalvervoer in 2019

Bron: analyse van nationale afvalgegevens, geoFluxus, 2020